Jak sformułować cel badań w pracy licencjackiej i magisterskiej z pedagogiki?

Cel badań – definicje i różnorodne podejścia

Całej działalności wykonywanej przez człowieka przyświeca jakiś cel. Cel badań wyznacza kierunek działania i wymaga zorganizowanego podejścia, które umożliwi jego realizację. Na gruncie literatury różni autorzy odmiennie interpretują cele badań naukowych. 

Definicja celu badań naukowych

Zacznijmy od najbardziej ogólnej definicji celu, którą można znaleźć w Słowniku Języka Polskiego. Przez cel można m.in. rozumieć „to, do czego się dąży”;. „to, czemu coś ma służyć”; „miejsce, do którego się zmierza”[1]. A zatem cel jest efektem końcowym naszych działań, tym do czego zmierzamy.

Cele poznania naukowego według Adama Groblera

Zdaniem Adama Groblera celem nauki jest prawda naukowa traktowana jako „czysta” wiedza i wynalazki, które powinny zmieniać jakość rozwoju cywilizacyjnego człowieka. Jednakże w nauce można zadowolić się skromniejszym od prawdy celem poznania, a mianowicie adekwatnością empiryczną[3]. Celem nauki jest zatem odkrycie prawdy naukowej, która pozytywnie wpływa na ludzkie życie. Jednakże w praktyce można zadowolić się zgodnością wyników z obserwacjami i danymi.

Chava Frankfort-Nachmias i David Nachmias twierdzą, że: „podstawowym celem nauki, w tym nauk społecznych, jest dostarczenie –  dającej się zweryfikować – wiedzy. Wiedza pomaga wyjaśnić, przewidzieć i zrozumieć interesujące zjawiska empiryczne. Co więcej, kształt wiedzy może zostać wykorzystany do poprawy kondycji ludzi”[4]. Nauka powinna zatem nie tylko dostarczać wyjaśnień ale być wykorzystywana do poprawy jakości życia ludzkiego.

W pierwszej chwili można by założyć, że główną cechą nauki jest wyjaśnianie, prognozowanie i rozumienie treści. Jak słusznie zauważa Mirosław Krajewski współcześnie coraz częściej podkreśla się znaczenie efektów pragmatycznych poznania naukowego, zapominając tym samym o podstawowej wartości, jaką jest „czysta” nauka, służąca wyłącznie celom poznawczym[5]. Celem poznania jest zatem wytworzenie wiedzy, stanowiącej podstawę do tworzenia wynalazków, które mają podnieść jakość ludzkiego życia[6].

Mój Tip: Zanim przystąpisz do przeprowadzania badań, najpierw musisz jasno określić cel badawczy – czyli co dokładnie chcesz osiągnąć dzięki swoim badaniom. Kiedy piszesz część metodologiczną pracy, zawsze odwołuj się do konkretnych definicji z dziedziny, której dotyczy Twoja praca. Na przykład, jeśli piszesz pracę z zarządzania zasobami ludzkimi, nie będziesz w pracy odwoływać się do deficji celu badań autorstwa Tadeusza Pilcha. Nie dlatego, że nie jest ona trafna, ale dlatego, że jest z innej dziedziny nauki, w tym przypadku z pedagogiki, a nie z zarządzania. Zasze staraj się przytacza jak najbardziej aktualne definicje. Jednkże w przypadku metodologi może to być szczególnie trudne, gdyż zwykle opieramy się na trafnych ale leciwych definiacjach.

Cel badań pedagogicznych – definicje

Cel badań pedagogicznych odnosi się do zrozumienia i opisania procesów edukacyjnych oraz zjawisk zachodzących w społeczeństwie. Badania te mają na celu naukowe poznanie rzeczywistości społecznej, obejmujące zarówno aspekty teoretyczne, jak i praktyczne. W pedagogice cele badań nie ograniczają się tylko do poznania – badacze dążą także do ulepszania systemów edukacyjnych, wspierania rozwoju uczniów oraz oceny skuteczności różnych metod i narzędzi dydaktycznych.

Definicje celów badań pedagogicznych różnią się w zależności od perspektywy autorów. Ogólnie przyjęte jest jednak, że badania pedagogiczne mają charakter empiryczny, co oznacza, że opierają się na obserwacjach, doświadczeniach i zebranych danych, które pozwalają wyciągnąć konkretne wnioski. Dodatkowo, cel badań pedagogicznych może obejmować zarówno aspekt poznawczy (zgłębianie wiedzy na temat funkcjonowania systemów edukacyjnych), jak i pragmatyczny (wdrażanie rozwiązań, które przyczynią się do poprawy procesów edukacyjnych).

Cel badań pedagogicznych według Waldemara Dudkiewicza

„Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, empirycznie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska (np. drugoroczności w szkole), instytucji (szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej) bądź jednostki (uczeń zdolny). Oprócz, funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają również funkcje praktyczno-użyteczne”[15]. Na rysunku poniżej przedstawiono graficzną interpretację celu badań Waldemara Dudkiewicza, którą dodatkowo uzupełniono o więcej przykładów.

Rysunek 1. Cel badań pedagogicznych według Waldemara Dudkiewicza  z przykładami

Źródło: opracowanie własne na podstawie: W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2000, s. 50.

Cel badań pedagogicznych według Tadeusza Pilcha i Tomasza Baumana

Tadeusz Pilch i Tomasz Bauman zauważają, że badania pedagogiczne w większym stopniu determinowane są przez cele jakim służą. Podkreślają, że konieczne jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Mówiąc bardziej ogólnie za cel badań uznają: „poznanie umożliwiające działanie skuteczne”[16].

Cel badań pedagogicznych według Wiesława Zaczyńskiego

Wiesław Zaczyński zwraca uwagę, że cel badań to „bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Uzasadnienie potrzeby formułowania celu w koncepcji wydaje się zbyteczne, gdy pamiętamy o tym, że praca badacza należy do działań najbardziej na cel ukierunkowanych. Podany w koncepcji cel musi legitymować się konkretnością, jasnością i realnością”[13].

Jak sformułować cel badań?

„Przy formułowaniu problematyki badań najpierw należy sobie uzmysłowić, o jakim zakresie zjawisk chcielibyśmy coś orzekać, a dopiero później: jaki — w związku z tak sformułowanym celem badania — zakres rzeczywistości chcemy i jesteśmy w stanie objąć naszymi badaniami. Cel badań powinien określać badaną zbiorowość, a nie odwrotnie[7].

Zdaniem Zygmunta Skornego sformułowanie celu badań wymaga: „uświadomienia sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki”[8].

Cel badań w naukach socjologicznych wg Janusza Sztumskiego

Jak wyjaśnia Janusz Sztumski, „podobnie jak we wszystkich naukach, które opierają się na badaniach empirycznych, tak też w naukach społecznych, a w tej mierze  i w socjologii, celem podejmowanych badań jest – najogólniej biorąc –  naukowe poznanie badanej rzeczywistości”[9]. Nie jest to jednak jedyny cel, ważne jest również kształtowanie rzeczywistości społecznej, w związku z tym planowanie i prognozowanie jej przeobrażeń, dzięki czemu możliwe staje się właściwe pobudzanie procesów społecznych.

Waldemar Dudkiewicz zauważa, że: „każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań”[10]. W swojej wcześniejszej publikacji W. Dutkiewicz pisał, że cel badań to „poznanie naukowe istniejącej realnie empirycznie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska (np. drugoroczności w szkole), instytucji (szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej), bądź jednostki (uczeń zdolny)”[11].

Cel badań w glottodydaktyce według Hanny Komorowskiej

Hanna Komorowska przez cel badań rozumie „rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać”[12].

Glottodydaktyka wywodzi się z dydaktyki i lingwistyki. Cele badań w tej dziedzinie mogą obejmować analizę efektywności metod nauczania, badanie motywacji uczniów do nauki języka obcego lub wpływ kontekstu kulturowego na przyswajanie języka.

Cel badań w naukach o bezpieczeństwie według A. Czupryńskiej

Jak zauważa A. Czupryńska na gruncie nauk o bezpieczeństwie to właśnie „cel wyznacza drogę oraz wskazuje na zorganizowane podejście do jego osiągnięcia”. Gdy uwzględniony zostaje poznawczy punkt widzenia okazuje się, że każda działalność człowieka ma cel. Przy czym każdy podmiot działania ma inny poziom samouświadomienia konieczności jego osiągania[2].

Uniwersalny cel badań naukowych z przewodnika po metodologii badań naukowych

Radosław Zenderowski zauważa natomiast, że „cel pracy powinien współgrać z problemem badawczym”. Przy czym pod pojęciem celu „należy rozumieć nie tyle samo rozwiązanie problemu (co jest oczywiste) ile pożądane skutki przeprowadzonych badań i analiz”[14].

Cel badań pedagogicznych – przykłady

Zaprezentuję Ci teraz listę zwrotów, które są bardzo przydatne podczas formułowania celu badań. Precyzyjnie określają, jakie działania badacz planuje podjąć w ramach swojego badania. Każdy z nich odpowiada konkretnemu typowi badania lub zadaniu, jakie stawia się przed badaczem. Oto jak mogą być użyte:

Tabela 1. Zwroty przydatne przy formułowaniu problemów badawczych z przykładami z pedagogiki

Zwrot	Zastosowanie w badaniach	Przykład celu badawczego
Identyfikacja	Zastosowane do znalezienia lub wykrycia określonych zjawisk, problemów.	Identyfikacja czynników wpływających na motywację uczniów do nauki.
Klasyfikacja	Podział zjawisk, obiektów lub problemów na kategorie.	Klasyfikacja metod nauczania języków obcych w szkołach podstawowych.
Ustalenie	Określenie faktów, związków lub przyczyn pewnych zjawisk.	Ustalenie zależności między metodami nauczania a wynikami uczniów.
Ocena	Określenie wartości lub skuteczności badanego zjawiska.	Ocena efektywności programów wychowawczych w szkołach.
Analiza	Szczegółowe badanie elementów, danych lub procesów.	Analiza wpływu motywacji wewnętrznej na wyniki w nauce.

Źródło: opracowanie własne

FAQ – Najczęściej zadawane pytania o cele badań

1. Co to jest cel badań pedagogicznych?
Cel badań pedagogicznych to naukowe poznanie rzeczywistości społecznej, opis zjawisk, instytucji lub jednostek, takich jak drugoroczność w szkole, instytucje edukacyjne czy uczniowie zdolni. Celem jest również znalezienie praktycznych zastosowań wyników badań.

2. Jakie są przykłady celów badawczych?
Przykłady celów badawczych mogą obejmować identyfikację czynników wpływających na motywację uczniów, analizę skuteczności metod nauczania, ocenę programów wychowawczych czy klasyfikację technik nauczania.

3. Jak sformułować cel pracy licencjackiej?
Cel pracy licencjackiej powinien być precyzyjny i jasno określać, co zamierzasz osiągnąć w ramach swoich badań. Ważne jest, aby cel był adekwatny do problemu badawczego i uwzględniał specyfikę badanej dziedziny.

4. Jaka jest różnica między celem poznawczym a praktycznym badań?
Cel poznawczy badań koncentruje się na zrozumieniu i wyjaśnieniu zjawisk, natomiast cel praktyczny odnosi się do zastosowania wyników badań w rzeczywistości, aby wpłynąć na poprawę jakości życia lub rozwiązanie problemów.

5. Czy cel badań zawsze musi być innowacyjny?
Nie zawsze. W wielu przypadkach wystarczy, że badania przyczynią się do pogłębienia już istniejącej wiedzy lub wyjaśnią pewne zagadnienia w nowym kontekście. Ważne jest, aby cel był klarowny i związany z problematyką badawczą.

Podsumowanie

Cel badań naukowych, w tym badań pedagogicznych, stanowi fundament całego procesu badawczego. Wyznacza on kierunek działań badacza, wskazuje, co dokładnie chcemy osiągnąć, oraz organizuje podejście do realizacji projektu. Definicje przedstawione przez takich autorów jak Adam Grobler, Waldemar Dudkiewicz, Tadeusz Pilch czy Wiesław Zaczyński podkreślają różnorodność i głębię omawianego pojęcia.

Formułowanie celu badań wymaga precyzyjnego języka, który można wspierać takimi zwrotami jak identyfikacja, klasyfikacja, ustalenie, ocena i analiza. Dzięki odpowiedniemu określeniu celu badawczego, badacz jest w stanie nie tylko zrealizować zadania badawcze, ale także dostarczyć wiedzy, która może mieć realny wpływ na rozwój danej dziedziny.

Zrozumienie i właściwe sformułowanie celu badawczego to kluczowy element sukcesu każdej pracy naukowej – od licencjackiej, przez magisterską, aż po bardziej zaawansowane badania. Jeszcze zanim wyznaczony zostanie cel badawczy, należy sformułować przedmiot badań.

 

[1] Cel, Słownik Języka Polskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/cel;2447324.html (15.04.2020 r.)

[2] A. Czupryński, Cel poznawczy i utylitarny w naukach o bezpieczeństwie, [w:] A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zboina (red.), Nauki o bezpieczeństwie. Wybrane problemy, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 2017, s. 35

[3] A. Grobler, Prawda i racjonalność naukowa, Inter Esse, Kraków 1993, s. 8.

[4] Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 23.

[5] M. Krajewski, O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego. Uwagi podstawowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Gliwice 2010, s. 7.

[6] A. Czupryński, Cel …, s. 37.

[7] S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 45.

[8] Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984, s. 19.

[9] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawca „Śląsk” sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2010, s. 22.

[10] W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 50.

[11] W. Dudkiewicz, Praca magisterska przewodnik metodyczny, Strzelec, Kielce 1996, s. 15.

[12] H. Komorowska, Metody badań empirycznych w glottodydaktyce, Warszawa 1982, s. 77.

[13] W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 1995, s. 52.

[14] R. Zenderowski, Technika pisania prac magisterskich. Krótki przewodnik po metodologii pisania prac dyplomowych, CeDeWu. Pl Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2008,  s. 22.

[15] W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2000, s. 50.

[16] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001, s. 35.